رقابت نخبگان خراسانی با عراقی در عصر سلجوقی(431 هـ. ق - 552 هـ. ق) (تحلیل علل و پیامدها)

چکیده دیوانسالاران ایرانی به عنوان نخبگان وابسته به حکومت در طول تاریخ ایران نقش فراوانی در تحولات جامعه ایفا کرده اند. حضور طولانی آنان در تاریخ ایران از دوره باستان آغاز می شود و با ورود اسلام به حوزه ایران، نخبگان دیوانسالار در خدمت تازه واردان قرار گرفتند تا تجربیات خود را درباره ملکداری ایرانی در اختیار آنان قرار دهند. بحث اساسی درباره این نخبگان تفاوت های فرهنگی میان مناطقی بود،که نخبگان دیوانسالار وابسته به آن بودند زیرا سرزمین ایران به دلیل داشتن موقعیت خاص که یک نوع موزاییک اجتماعی می باشد فرهنگ های مختلفی به خود دیده است. این تفاوت های فرهنگی بر روی نخبگان نیز تاثیر گذار بوده است. تفاوت های موجود بین نخبگان دیوانسالار دو منطقه ی ایران که در این پژوهش تحت عنوان نخبگان خراسان و عراق عجم مطرح شده است. با حمله محمود غزنوی به ری و تصرف این شهر، گروهی از نخبگان عراق عجم وارد دیوانسالاری غزنوی شدند و اولین رقابت ها در این دوره ایجاد شد. به دنبال ورود ترکمانان سلجوقی به ایران و تشکیل حکومت سلجوقیان،آنان به دلیل عدم آشنایی با روش ملکداری ایرانی از نخبگان ایرانی برای اداره کشور استفاده کردند و اولین گروه نخبگان دیوانسالارکه بیشترشان از خراسانی ها و جزو ماموران سابق غزنویان بودند به کار گرفته شدند. به دنبال آن با تصرف تمامی ایران بوسیله سلجوقیان، منطقه عراق عجم نیز به تصرف درآمد. در ابتدا قدرت اصلی در دست خراسانی ها بود اما در حکومت سلطان ملکشاه اول به تدریج عراقی هایی که توانسته بودند وارد دیوان ها شوند شروع به رقابت با خراسانی ها کردند، این روند تا پایان دوران حکومت سلجوقیان ادامه داشت. در طول حکومت سلجوقیان در ایران در دوره های خاصی هرکدام از این دو گروه رقابت ها و تکاپوهایی برای تصاحب قدرت داشتند که باعث می شد بر روند حوادث تاثیر گذار شوند. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به دنبال یافتن علل این رقابت ها و تاثیر این رقابت ها بر حوادث دوران سلجوقی می باشد. واژگان کلیدی: نخبگان، خراسان، عراق عجم، رقابت، سلجوقیان، دیوانسالاران.